Dit voorjaar lanceerde het ministerie de campagne ‘Zet ‘m op’. Voor het eerst nam de overheid daarmee een voortrekkersrol om het gebruik van helmen op vrijwillige basis te stimuleren. Met name via media-aandacht en posters op allerlei openbare plekken worden fietsers sindsdien bewust gemaakt van het nut van hoofdbescherming. De campagne-uitingen hebben oog voor alle soorten fietsers.
“We hebben in Nederland een hele mooie, rijke fietscultuur. Daar zijn we blij mee. Maar we zien al een aantal jaar dat het minder goed gaat met de fietsveiligheid. Niet alleen wij, maar ook andere belangenorganisaties. We zijn met elkaar in gesprek gegaan om te bekijken hoe we het tij kunnen keren. ‘Zet ‘m op’ is daaruit voortgekomen. Hiermee willen we het vrijwillige helmgebruik promoten en zo de letselernst en vervelende gevolgen na een fietsongeval beperken”, zegt Van den Berg.
Minder zwaar letsel bij helmgebruik
De cijfers zijn ronduit zorgelijk, stelt ze. “Sinds een aantal jaar vormen fietsers de grootste groep onder alle verkeersslachtoffers. Met als dieptepunt 290 doden in 2022. Onze zorgen zijn echt heel groot. Doen we niks, dan verwachten we dat het aantal slachtoffers alleen maar verder oploopt, vooral omdat we met z’n allen meer gaan fietsen en onder invloed van de e-bike meer kilometers maken, tot op latere leeftijd.”
Naast het verminderen van het aantal ongevallen door, bijvoorbeeld het aanpassen van infrastructuur, is het ook belangrijk om te zorgen dat de afloop van een ongeval minder ernstig is. Van den Berg wijst op cijfers van Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV). Daaruit blijkt dat het dragen van een helm de kans op ernstig en dodelijk hoofdletsel bij een ongeval met 60 tot 70 procent kan verkleinen.
Omslag bij 25 procent helmgebruik
Momenteel schommelt het helmgebruik rond de 4 procent. Het ministerie stelt dat dit met behulp van ‘Zet ‘m op’ en continue aandacht voor het thema gemakkelijk omhoog moet kunnen. Het eerste doel is dat een kwart van de Nederlanders uit zichzelf de fietshelm op zet. Dat moet binnen tien jaar gebeuren.
“Zo’n gedragsverandering in de maatschappij vraagt om tijd”, zegt Van den Berg. “Het doel van 25 procent is bewust gekozen en afgeleid uit de sociale psychologie. Je hebt hier te maken met het social tipping point. Bij nieuwe ontwikkelingen zijn er altijd voorlopers die hun gedrag aanpassen. Is ongeveer 25 procent overstag, dan zie je dat mensen uit de omgeving het gedrag gaan kopiëren, doordat het meer zichtbaar wordt in het straatbeeld.”
Leren van Denemarken
Dat gedragsverandering mogelijk is, blijkt uit het Deense voorbeeld. “Denemarken is twintig jaar geleden begonnen met het stimuleren van het fietshelmgebruik, ook op vrijwillige basis. Daar lag het percentage bij de start eveneens heel laag, op zo’n 6 procent, en is het gelukt om de helft van de bevolking uit zichzelf de fietshelm te laten dragen. Onder kinderen ligt dat percentage nu zelfs op 80 procent. Dat is een heel mooi resultaat dat wij natuurlijk ook graag willen bereiken”, zegt Van den Berg.
“Wat we hebben geleerd vanuit Denemarken is dat de verandering mogelijk is door de aandacht, het aanbod en de aantrekkingskracht te vergroten. Dat betekent dat je niet alleen de boodschap moet overdragen dat het echt de moeite waard en een goed idee is om een helm op te zetten, omdat het de letselernst vermindert. Je moet er ook voor zorgen dat bijvoorbeeld fietshelmen nadrukkelijker zichtbaar in winkels zijn. Dat het aanbod gevarieerd genoeg is. Een helm is iets persoonlijks. Hij moet goed zitten en goed passen.”
Zichtbaarheid op winkelvloer
Voor zichtbaarheid op de winkelvloer is het ministerie afhankelijk van andere schakels in de keten. Van den Berg is blij dat ‘Zet ‘m op’ op steun kan rekenen van allerlei brancheorganisaties, waaronder RAI Vereniging en BOVAG. “Vanuit het ministerie zetten we vooral in op een stukje aandacht voor het onderwerp en meer bewustzijn. Gelukkig zien we dat door medewerking van andere partijen fietshelmen meer ruimte krijgen binnen winkels en er meer aanbod komt. Ook de kwaliteit van de voorlichting verbetert. Winkeliers nemen de helm mee in klantgesprekken en helpen consumenten bij het vinden van een helm die een goede pasvorm heeft, mooi aansluit en lekker zit.”
